Rota

Rota to utwór literacki autorstwa Marii Konopnickiej, opublikowany po raz pierwszy w 1908 roku. Jest to zarówno wiersz, jak i pieśń hymniczna, która zyskała ogromne znaczenie w polskiej tradycji patriotycznej. Dokładny czas i miejsce powstania tego dzieła pozostają nieznane, mimo wielu prób ich ustalenia.

Wiersz składa się z czterech zwrotek, z których trzy stały się kanonem jednej z najważniejszych polskich pieśni patriotycznych, także noszącej tytuł Rota. Muzykę do pieśni skomponował w styczniu 1910 roku Feliks Nowowiejski, wybitny polski kompozytor pochodzący z Warmii, znajdującej się wówczas pod zaborem pruskim. Melodię Nowowiejski stworzył w swoim krakowskim domu przy ul. Floriańskiej 20. Początkowo pieśń była przeznaczona dla członków krakowskiej organizacji „Sokół”.

Pierwsze publiczne wykonanie Roty miało miejsce 15 lipca 1910 roku podczas uroczystości odsłonięcia pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, zorganizowanej z okazji 500-lecia bitwy pod Grunwaldem. Kilkuset chórzystów z terenów zaborów wykonało pieśń pod batutą samego kompozytora. Pierwotnie utwór nosił tytuł Grunwald, później był znany jako Hasło, a ostatecznie przyjął nazwę Rota.

Choć Feliks Nowowiejski stworzył najbardziej znaną melodię do Roty, inni kompozytorzy również próbowali opracować muzykę do tego wiersza, w tym Władysław Krogulski, Ignacy Kossobudzki, Piotr Maszyński, Stanisław Niewiadomski, Edmund Urbanek i Władysław Rzepko. Żadna z tych wersji jednak nie zdobyła większej popularności.

Przez wiele lat uważano, że Rota została po raz pierwszy opublikowana w krakowskim miesięczniku „Przodownica” w listopadzie 1908 roku. Jednak w 2008 roku Edward Pieścikowski z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza ustalił, że utwór został opublikowany po raz pierwszy w poznańskim tygodniku „Głos Wielkopolanek” w sierpniu 1908 roku. Ze względu na cenzurę, kolejne zwrotki wiersza były drukowane w kolejnych numerach pisma w formie motta, z wykropkowanymi słowami „Niemiec” i „dzieci” w trzeciej zwrotce.

W całości, w nieocenzurowanej wersji, Rota została opublikowana w listopadzie 1908 roku w „Gwiazdce Cieszyńskiej” z dedykacją autorki dla Ludu Śląskiego. Utwór został napisany w odpowiedzi na prześladowania polskości w zaborze pruskim, szczególnie w reakcji na pruską ustawę o wywłaszczeniu i paragraf kagańcowy, które wzburzyły polskie społeczeństwo. Wiersz prawdopodobnie powstał pod wpływem protestacyjnego wiecu kobiet w Poznaniu, który odbył się 10 maja 1908 roku.

Rota, z uwagi na swoje patriotyczne przesłanie, była rozważana jako hymn narodowy Polski po odzyskaniu niepodległości. Stała się hymnem Litwy Środkowej, a także hymnem Polskiego Stronnictwa Ludowego oraz Ligi Polskich Rodzin.

Melodia Roty przez wiele lat była sygnałem wywoławczym Telewizji Poznań i Telewizji Gdańsk. Od 24 marca 2016 do 26 lutego 2024 roku pieśń była emitowana codziennie o północy przez Polskie Radio Poznań.

Antoni Słonimski w swoich "Kronikach tygodniowych" opublikowanych w latach 1927-1939 odniósł się krytycznie do utworu, ironizując, że jego przesłanie jest zbyt ograniczone, ponieważ sugeruje, że jedynie Niemiec nie może „pluć nam w twarz”, podczas gdy inne narody mogą to robić bez przeszkód. Pomimo tej krytyki, Rota pozostaje jednym z najważniejszych symboli polskiego patriotyzmu.

Nie rzucim ziemi skąd nasz ród
Nie damy pogrześć mowy
Polski my naród, polski lud
Królewski szczep Piastowy
Nie damy, by nas zgnębił wróg
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Do krwi ostatniej kropli z żył
Bronić będziemy ducha
Aż się rozpadnie w proch i w pył
Krzyżacka zawierucha
Twierdzą nam będzie każdy próg
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz
Ni dzieci nam germanił
Orężny stanie hufiec nasz
Duch będzie nam hetmanił
Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

Nie damy miana Polski zgnieść
Nie pójdziem żywo w trumnę
Na Polski imię, na jej cześć
Podnosi czoła dumne
Odzyska ziemi dziadów wnuk
Tak nam dopomóż Bóg!
Tak nam dopomóż Bóg!

„Rota” Marii Konopnickiej, napisana w 1908 roku, to jeden z najważniejszych utworów w polskiej literaturze patriotycznej. Wiersz ten, głęboko zakorzeniony w kontekście historycznym, stanowi wyraz oporu przeciwko germanizacji i prześladowaniom Polaków w zaborze pruskim. Przez swoje silne przesłanie i emocjonalny charakter, „Rota” stała się symbolem walki o polskość, godność i niepodległość.

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród

Pierwszy wers utworu otwiera go stanowczym deklarowaniem wierności ojczyźnie. Fraza „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród” wyraża nie tylko przywiązanie do polskiej ziemi, ale także silne związanie z przeszłością i tradycją. Ziemia ta jest miejscem, z którego wywodzi się polski ród, co podkreśla nieprzerwaną ciągłość pokoleń, które zamieszkiwały te tereny.

Wers „Nie damy pogrześć mowy” odnosi się do obrony języka polskiego, który w czasach germanizacji był szczególnie zagrożony. Język to nie tylko narzędzie komunikacji, ale także nośnik tożsamości narodowej. Konopnicka podkreśla, że Polacy nie pozwolą, aby ich mowa, a więc także ich kultura, została unicestwiona.

„Polski my naród, polski lud, Królewski szczep Piastowy” to kolejny wyraz dumy narodowej. Określenie „Królewski szczep Piastowy” nawiązuje do historycznych korzeni narodu, do dynastii Piastów, pierwszych władców Polski, co ma przypominać o wielkości i chlubnej przeszłości kraju.

Ostatnie dwa wersy pierwszej strofy („Nie damy, by nas zgnębił wróg / Tak nam dopomóż Bóg!”) stanowią modlitwę o boską pomoc i wsparcie w walce z wrogiem. Zawarta jest tu głęboka wiara, że wierność ojczyźnie i Bogu jest nieodzowna, a pomoc Boska niezbędna do zwycięstwa.

Do krwi ostatniej kropli z żył

Druga strofa to zobowiązanie do obrony „ducha” narodu „do krwi ostatniej kropli z żył”. Słowo „duch” symbolizuje tutaj niezłomność, wolę walki, tradycję oraz wartości moralne i religijne. Wers „Aż się rozpadnie w proch i w pył / Krzyżacka zawierucha” odnosi się do historycznego wroga Polski, Zakonu Krzyżackiego, który jest tutaj uosobieniem wszelkich opresji i zagrożeń dla polskości.

Werset „Twierdzą nam będzie każdy próg” ukazuje determinację Polaków, którzy gotowi są bronić swojej ojczyzny w każdym miejscu, nawet we własnych domach. Domy, każdy próg, stają się twierdzą, czyli miejscem oporu i obrony. Wiersz kończy się ponownym zwrotem do Boga, podkreślając, że walka ta ma wymiar nie tylko fizyczny, ale i duchowy.

Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz

Trzecia strofa stanowi bezpośrednią konfrontację z niemieckim okupantem. Wers „Nie będzie Niemiec pluł nam w twarz / Ni dzieci nam germanił” to wyraz zdecydowanego sprzeciwu wobec upokorzeń i prób germanizacji polskich dzieci. W owym czasie germanizacja była narzędziem systematycznego niszczenia polskiej tożsamości narodowej, a szczególnie bolesne były próby narzucania niemieckiej kultury najmłodszym pokoleniom.

„Orężny stanie hufiec nasz” wskazuje na gotowość narodu do walki zbrojnej. „Duch będzie nam hetmanił” oznacza, że to nie tylko siła fizyczna, ale przede wszystkim duch narodu i wiara w zwycięstwo będą prowadzić Polaków do walki. Słowa „Pójdziem, gdy zabrzmi złoty róg” przywołują wizję powstania narodowego, w którym cały naród, jak jeden mąż, stanie do walki o wolność.

Nie damy miana Polski zgnieść

Czwarta i ostatnia strofa utworu podkreśla nieugiętość Polaków w obronie narodowego imienia i godności. „Nie damy miana Polski zgnieść” to deklaracja obrony narodowej tożsamości, nawet kosztem najwyższych poświęceń. Słowa „Nie pójdziem żywo w trumnę” symbolizują niezłomną wolę życia i walki, odrzucenie kapitulacji i poddania się.

„Na Polski imię, na jej cześć / Podnosi czoła dumne” wyraża dumę z bycia Polakiem i gotowość do obrony honoru ojczyzny. Wers „Odzyska ziemi dziadów wnuk” podkreśla, że potomkowie tych, którzy przez wieki walczyli o Polskę, odzyskają to, co im przynależy – ziemię ojców.

Strofa kończy się, jak poprzednie, modlitwą do Boga o wsparcie. Powtórzenie zwrotu „Tak nam dopomóż Bóg!” na końcu każdej strofy nadaje utworowi rytm hymniczny i wzmocnienie woli walki, podkreślając jednocześnie religijny charakter oporu.

„Rota” Marii Konopnickiej to utwór, który w sposób niezwykle sugestywny oddaje ducha polskiego oporu wobec zaborców, szczególnie niemieckiego. Każda strofa to wyraz nieugiętej woli narodu, który mimo prześladowań, nie zamierza poddać się ani zapomnieć o swojej tożsamości, języku i kulturze. Konopnicka buduje wiersz na silnych symbolach i archetypach, takich jak ziemia ojczysta, język, duch narodu, historia i religia. Wiersz jest zarówno hymnem, jak i przysięgą narodową, wzywającą do nieustępliwości i walki o ojczyznę. Dlatego też „Rota” stała się jednym z najważniejszych utworów patriotycznych, który do dziś jest symbolem polskiego oporu i walki o niepodległość.