Kolęda
Kolęda – pierwotnie radosna pieśń noworoczna, która współcześnie przyjęła powszechnie formę pieśni bożonarodzeniowej (nawiązującej do świąt Bożego Narodzenia). Utrzymywana najczęściej w konwencji religijnej, początkowo wywodząca się z tradycji ludowej, w późniejszym okresie komponowana jest również przez wielu wybitnych kompozytorów. Boże Narodzenie to szczególny czas, zwłaszcza dla tych, którzy cenią spotkania z najbliższymi. Dla osób wierzących stanowi również okres, w którym odbywają się tradycyjne kolędy i kolędowanie. W Polsce ta tradycja ma długie korzenie, ale rzadko zastanawiamy się, skąd wzięło się samo słowo "kolęda". Początkowo, jeszcze przed przyjęciem chrześcijaństwa, termin "calendae" używany w starożytnym Rzymie oznaczał pierwszy dzień miesiąca, a obchody w tym dniu polegały na składaniu życzeń i odwiedzinach. Kiedy pojęcie "kolędy" przeniosło się do Polski, miało zupełnie inne znaczenie niż obecnie. Wówczas kolędą wyrażano wdzięczność swojemu panu, u którego się pracowało, za opiekę, pracę i wynagrodzenie. Było to również okazją do przymilania się panu, co często kończyło się otrzymaniem datków. Z biegiem czasu elementy kolęd przeniosły się do sfery sakralnej. Pieśni kościelne związane z Bożym Narodzeniem były pierwotnie nazywane rotulami, kantykami lub kantyczkami, niekoniecznie kolędami. Niektóre z nich miały charakter bardziej świecki, co czasami skutkowało zakazem ich śpiewania w kościołach. Ten zakaz wynikał z obaw, że niektóre pieśni mogą wprowadzać zbyt dużo swobodnego i nieodpowiedniego nastroju podczas nabożeństw, zwłaszcza gdy towarzyszyły im widowiskowe szopki ruchome.
W XVII i XVIII wieku klasztory, zwłaszcza franciszkańskie, benedyktyńskie i karmelitańskie, były ośrodkami intensywnej twórczości kolędowej. Rękopis z 1721 roku, znany jako Kantyczka Chybińskiego, stanowi jedno z najcenniejszych źródeł do poznania historii kolęd klasztornych tego okresu. Najstarszą zachowaną polską kolędą, pochodzącą z 1424 roku, jest pieśń zaczynająca się od słów "Zdrów bądź, Królu anielski". Początkowo kolędy były tłumaczone na język polski z łaciny i braci czeskich. Natomiast najbardziej znana na świecie kolęda, "Cicha noc", powstała w 1818 roku w Niemczech i została przetłumaczona na wiele języków. Autorzy tekstów kolęd często byli znani twórcy, tak jak Adam Mickiewicz czy Juliusz Słowacki. Warto również wspomnieć o kolędzie "Bóg się rodzi" napisanej przez Franciszka Karpińskiego, której ostatnia zwrotka zdobyła popularność nawet w trudnych dla Polaków czasach. Muzyka do kolęd często pochodziła od anonimowych twórców, bazując na wcześniej znanych melodiach, takich jak mazurki, kujawiaki czy hymny. W Polskim dorobku kulturalnym zachowało się ponad 500 kolęd i pastorałek, a tradycja kolędowania nadal jest żywa, zarówno na wsiach, jak i w kościołach, szkołach czy domach. Co więcej, współcześni twórcy komponują nowe kolędy, które zyskują popularność równą tradycyjnym pieśniom.
