Les Miserables ( Nędznicy )
Les Misérables, znane także jako Nędznicy, to monumentalny musical stworzony przez Claude’a-Michela Schönberga w 1980 roku. Powstał na kanwie słynnej powieści Wiktora Hugo z 1862 roku, która stanowi panoramiczny obraz XIX-wiecznego społeczeństwa francuskiego, zgłębiając problemy nędzy, wykluczenia społecznego i moralnej przemiany człowieka. Musical szybko zdobył międzynarodową sławę, stając się jednym z najdłużej granych spektakli w historii teatru muzycznego. Musical rozpoczął swoją podróż jako francuski projekt artystyczny. Twórcą libretta był Alain Boublil, który niemal wszystkie teksty do musicali Schönberga pisał w języku francuskim. W 1980 roku najpierw powstał album koncepcyjny, który osiągnął duży sukces, sprzedając się w nakładzie około 260 000 egzemplarzy. Następnie reżyser Robert Hossein przeniósł tę muzyczną opowieść na deski teatralne. Premiera odbyła się 28 września 1980 roku w Pałacu Sportów w Paryżu. Spektakl cieszył się ogromnym zainteresowaniem, jednak mimo sukcesu, po około 100 przedstawieniach został zdjęty z afisza. Decyzję wymusiły inne zobowiązania właścicieli obiektu – zaplanowane wcześniej występy cyrkowe. Ostatecznie około 40 000 widzów, którzy zakupili bilety, nie mogło obejrzeć spektaklu. W 1982 roku rozpoczęto prace nad adaptacją w języku angielskim. Zadanie to powierzono Herbertowi Kretzmerowi, brytyjskiemu dziennikarzowi i tekściarzowi. Nowe libretto różniło się od oryginału: około jednej trzeciej tekstów było tłumaczeniem francuskich wersji, kolejna część to swobodna interpretacja, a reszta – nowe, oryginalne teksty. Musical wzbogacono o prolog, którego akcja rozgrywała się w 1815 roku. Angielska premiera miała miejsce 8 października 1985 roku w Barbican Centre w Londynie. Początkowe recenzje krytyków były negatywne, jednak publiczność przyjęła spektakl entuzjastycznie. Musical szybko odniósł wielki sukces, stając się jednym z najważniejszych wydarzeń teatralnych na świecie. Od 1985 roku jest grany w Londynie bez przerwy, choć kilkukrotnie zmieniał lokalizację: najpierw w 1985 roku, później w 2004 roku, przenosząc się do Sondheim Theatre (dawnego Queens Theatre). W 2019 roku, podczas remontu Sondheim Theatre, przedstawienie tymczasowo odbywało się w Gielgud Theatre.
Londyńska inscenizacja musicalu ustanowiła dwa światowe rekordy: Jest grana nieprzerwanie przez ponad 30 lat. 5 stycznia 2010 roku odbyło się jubileuszowe dziesięciotysięczne przedstawienie. Z okazji 25-lecia londyńskiej premiery w 2010 roku przygotowano szereg wydarzeń: Jubileuszowe tournée rozpoczęło się 19 grudnia 2009 roku spektaklem w Cardiff i objęło takie miasta jak Manchester, Norwich, Birmingham czy Edynburg. Musical powrócił na krótko do Paryża. Od 14 września do 2 października 2010 roku przedstawienia odbyły się w Barbican Centre. Kulminacją obchodów były dwa galowe koncerty w O2 Dome w Londynie 3 października 2010 roku, które transmitowano na żywo w kinach w wielu krajach. Koncerty zostały również wydane na DVD i Blu-Ray. Musical miał swoją premierę na Broadwayu w Nowym Jorku 12 marca 1987 roku. Przedstawienie osiągnęło imponującą liczbę 6680 spektakli, zanim zeszło z afisza 18 maja 2003 roku. Stało się trzecim najdłużej granym spektaklem w historii Broadwayu. Po przearanżowaniu i reorkiestracji musical powrócił na deski Broadwayu 9 listopada 2006 roku, gdzie był wystawiany do stycznia 2008 roku. Łącznie w Nowym Jorku zagrano 7143 przedstawienia. W Polsce musical również zdobył popularność. W latach 1989–2000 wystawiano go w gdyńskim Teatrze Muzycznym im. Danuty Baduszkowej. Była to wersja non-replica, czyli adaptacja odbiegająca od oryginału. Libretto przełożyli Andrzej Jarecki i Gustaw Gottesman, a premiera odbyła się 30 czerwca 1989 roku. Reżyserem spektaklu był Jerzy Gruza, a scenografię stworzyli Łucja i Bruno Sobczakowie. Zarówno w oryginalnych inscenizacjach, jak i podczas jubileuszowych wznowień, musical przeszedł unowocześnienia. Zmieniono orkiestrację utworów, a grafika była w dużej mierze inspirowana pracami samego Wiktora Hugo. Te zabiegi pozwoliły odświeżyć spektakl, zachowując jego oryginalny klimat i emocjonalną głębię. Les Misérables pozostaje jednym z najważniejszych i najbardziej wpływowych musicali w historii. Poruszające historie bohaterów, jak Jean Valjean, Javert, Cosette czy Fantyna, przemawiają do widzów na całym świecie, łącząc uniwersalne przesłania o sprawiedliwości, miłości i nadziei. Musical jest hołdem dla monumentalnej powieści Hugo, a jego ogromny sukces pokazuje, że tematykę walki o godność i równość społeczną można przedstawić w sposób poruszający i artystycznie wysublimowany.
