Krystyna Janda
Krystyna Jolanta Janda, urodzona 18 grudnia 1952 roku w Starachowicach, to jedna z najwybitniejszych i najbardziej rozpoznawalnych postaci polskiego teatru, kina i muzyki. Jest aktorką filmową i teatralną, reżyserką, prozaiczką, felietonistką oraz piosenkarką. Współzałożycielka i prezeska Fundacji Krystyny Jandy na rzecz Kultury, a także dyrektorka artystyczna Teatru „Polonia” oraz Och-Teatru w Warszawie. Krystyna Janda urodziła się w Starachowicach jako córka Zdzisławy i Ryszarda Jandów. Jej ojciec pochodził z rodziny czeskiej, a matka była Polką. W dzieciństwie mieszkała z dziadkami, a następnie, po przeprowadzce z rodzicami, uczęszczała do szkoły muzycznej. Była także uczennicą warszawskiego Państwowego Liceum Plastycznego i studiowała w studium baletowym. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczęła studia na Wydziale Aktorskim Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie, którą ukończyła w 1975 roku z wyróżnieniem. Debiut na scenie miała już podczas studiów, występując w Teatrze Telewizji, gdzie w 1974 roku zagrała Maszę w „Trzech siostrach” Czechowa, a także rolę w ulicznej grotesce „Bal manekinów” Brunona Jasieńskiego. Rok później, w 1975, wystąpiła w „Portrecie Doriana Graya” Wilde’a w reżyserii Andrzeja Łapickiego. Jednak prawdziwy przełom w jej karierze nastąpił w 1976 roku, gdy zagrała główną rolę w filmie Andrzeja Wajdy „Człowiek z marmuru”. Rola Agnieszki, młodej, ambitnej reżyserki, przyniosła jej ogromną popularność i rozpoczęła owocną współpracę z Wajdą. W kolejnych latach wystąpiła w takich filmach, jak „Człowiek z żelaza” (1981), „Dyrygent” (1979) czy „Bez znieczulenia” (1978). W 1982 roku Janda zyskała międzynarodową sławę, grając w „Przesłuchaniu” Ryszarda Bugajskiego, za co zdobyła nagrodę dla najlepszej aktorki na Festiwalu Filmowym w Cannes. Janda zagrała także w wielu produkcjach zagranicznych, w tym niemieckich, francuskich i węgierskich. W 1981 roku wystąpiła w filmie „Mefisto” w reżyserii Istvana Szabo, który zdobył Oscara, a jej rola Barbary Bruckner została doceniona na całym świecie.
Równolegle z karierą filmową Janda rozwijała swoje umiejętności aktorskie na deskach teatru. Po ukończeniu studiów przez długie lata była etatową aktorką Teatru Ateneum (1975-1987), a później Teatru Powszechnego w Warszawie (1987-2005). Zagrała w wielu klasycznych i współczesnych dziełach, takich jak „Śluby panieńskie” Aleksandra Fredry, „Portret Doriana Graya” Wilde’a, „Medea” Eurypidesa, „Panna Julia” Strindberga, „Kotka na rozpalonym blaszanym dachu” Tennessee Williamsa. Jej role były zawsze pełne ekspresji, intensywności i zaangażowania. Największym teatralnym sukcesem okazała się rola Medei w 1988 roku, którą Janda zagrała w reżyserii Zygmunta Hübnera. W 1990 roku Janda zagrała tytułową rolę w monodramie „Shirley Valentine” Williama Russella, który stał się ogromnym sukcesem, zdobywając owacje publiczności i krytyków. Występowała również w „Shirley Valentine” przez wiele lat, a monodram stał się jednym z jej najbardziej rozpoznawalnych osiągnięć scenicznych. Janda nie ograniczała się tylko do aktorstwa. W 1995 roku wyreżyserowała film „Pestka”, na podstawie powieści Anki Kowalskiej, oraz wiele spektakli teatralnych i telewizyjnych. Była także reżyserką kilku monodramów. W 2005 roku podjęła decyzję o założeniu własnego teatru, Teatru „Polonia” w Warszawie, który powstał w miejscu dawnego kina „Polonia”. Z czasem utworzyła drugi teatr, Och-Teatr, który stał się kolejnym ważnym punktem na mapie warszawskiego życia teatralnego. Krystyna Janda jest laureatką wielu prestiżowych nagród filmowych i teatralnych, zarówno w Polsce, jak i na świecie. W 1998 roku została uznana za jedną z najwybitniejszych polskich aktorek XX wieku w ankiecie przeprowadzonej przez tygodnik „Polityka”. W 2006 roku otrzymała Europejską Nagrodę Medaille Charlemagne pour des Medias Européens za wybitny dorobek aktorski oraz zaangażowanie w porozumienie między Wschodem a Zachodem oraz walkę o równouprawnienie kobiet. Oprócz kariery artystycznej Krystyna Janda jest autorką książek, felietonistką i piosenkarką. Wydała pięć albumów muzycznych, a także pięć książek. Pisuje felietony do popularnych magazynów, takich jak „Poradnik Domowy” czy „Uroda”. Jest także zaangażowana w działalność charytatywną poprzez Fundację Krystyny Jandy na rzecz Kultury, która wspiera rozwój polskiego teatru i kultury. Krystyna Janda była dwukrotnie zamężna. W latach 1974-1979 była żoną aktora Andrzeja Seweryna, z którym ma córkę Marię. W 1981 roku poślubiła Edwarda Kłosińskiego, z którym miała dwóch synów, Adama i Jędrzeja. Janda mieszka w podwarszawskim Milanówku, a jej życie prywatne, choć mniej eksponowane, jest równie pełne pasji i zaangażowania, jak jej działalność zawodowa. Krystyna Janda to artystka wszechstronna, która przez dekady swojej kariery zdobyła serca widzów i krytyków. Jest symbolem polskiego teatru i kina, a jej silna osobowość, ekspresja i zaangażowanie w każdej roli sprawiają, że jej twórczość pozostaje aktualna i podziwiana do dziś.
