Kaliber 44
Kaliber 44 to jeden z najważniejszych zespołów polskiego hip-hopu, który wpłynął na rozwój gatunku w Polsce. Zespół powstał na początku lat 90. w Katowicach i zyskał status pioniera w dziedzinie muzyki hip-hopowej, zdobywając szerokie uznanie zarówno wśród fanów, jak i krytyków. Obecnie jego członkami są bracia Michał „Joka” Marten oraz Marcin „Abradab” Marten, ale formację współtworzyło wielu innych artystów, w tym ikoniczny Piotr „Magik” Łuszcz, a także DJ Feel-X, Rafał „Jajonasz” Łukaszczyk i Rafał „Gano” Wywioł. Historia Kalibra 44 zaczęła się w 1991 roku, kiedy Piotr Łuszcz (późniejszy Magik) i Rafał Łukaszczyk (Jajonasz), zainspirowani hip-hopem, który dopiero zaczynał zdobywać popularność w Polsce, zaczęli tworzyć pierwsze nagrania pod nazwą Young Rappers. Niedługo potem dołączył do nich Marcin Marten, a następnie jego brat Michał, co przyczyniło się do ukształtowania pełnego składu zespołu. W początkowym okresie grupa eksperymentowała z różnymi nazwami, takimi jak Trójkąt Prawdy czy Triangle of the Truth, zanim ostatecznie przyjęła nazwę Kaliber 44. Nazwę tę wymyślił Rafał „Gano” Wywioł, a zbieżność z literacką „Czterdzieści i cztery” Mickiewicza była przypadkowa. Ich pierwsze kroki w muzyce były naznaczone fascynacją gangsta rapem, ale dość szybko młodzi artyści odeszli od tego stylu, starając się wypracować własną, oryginalną estetykę. Eksperymentowali z anglojęzycznymi tekstami i muzyką opartą na gitarowych riffach, co doprowadziło ich do stworzenia unikalnego nurtu, który nazwali "hardcore psychorap". Był to styl oparty na fuzji horrorcore'u i muzyki psychodelicznej, z tekstami inspirowanymi polskim romantyzmem, literaturą fantastyczną oraz używaniem marihuany. W 1994 roku zespół nagrał swoje pierwsze poważne demo pod nazwą „Usłysz nasze demo”, które zyskało uznanie w podziemiu hip-hopowym. Mimo że niektóre wytwórnie, takie jak Metal Mind Productions, odrzuciły ich materiał, Kaliber 44 zyskał coraz większą popularność dzięki rozpowszechnianiu swoich kaset w nieformalnym obiegu. Przełom nastąpił, gdy muzykami zainteresował się Sławomir Pietrzak z wytwórni S.P. Records, znanej z współpracy z zespołem Kult. Pietrzak zdecydował się wydać debiutancki album zespołu, mimo że jego członkowie byli w większości niepełnoletni. W 1996 roku ukazał się pierwszy album Kalibra 44, „Księga Tajemnicza. Prolog”, który wprowadził zespół do czołówki polskiego hip-hopu. Płyta była manifestem ich unikalnego stylu „hardcore psychorap” i spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem fanów. Na krążku znalazły się takie utwory jak „Magia i miecz” czy „Usłysz mój głos”, które szybko zdobyły kultowy status. Kaliber 44 przeszedł przez liczne zmiany personalne, w tym odejście Piotra „Magika” Łuszcza, który w 1998 roku dołączył do zespołu Paktofonika. Tragiczna śmierć Magika w 2000 roku była ogromnym ciosem dla polskiej sceny hip-hopowej, a także dla Kalibra 44, który jednak kontynuował działalność. W 1998 roku zespół wydał swój drugi album „W 63 minuty dookoła świata”, który wykazywał bardziej dojrzałe podejście do tworzenia muzyki. Odszedł on częściowo od psychorapu w stronę bardziej klasycznego brzmienia hip-hopowego, zachowując jednak oryginalność i autorską wizję. Trzeci album grupy, „3:44”, wydany w 2000 roku, przyniósł zespołowi nagrodę Fryderyka i umocnił ich pozycję w historii polskiej muzyki. Kaliber 44 kontynuował karierę, występując na koncertach i angażując się w różne projekty muzyczne, choć nie zawsze w pełnym składzie. Gano, będąc bliskim znajomym muzyków Kalibra 44, utrzymywał także kontakt z Sebastianem Salbertem, znanym jako „Rahim”. Rahim, wraz z grupą przyjaciół, działał w amatorskim zespole 3xKlan, który inspirował się twórczością Kalibra 44 i wykonywał psychorap. Dzięki pośrednictwu Gano, Rahim oraz Arkadiusz „Bako” Juńczyk, również członek 3xKlan, zostali przedstawieni muzykom Kalibra. Współpraca okazała się na tyle owocna, że oba zespoły szybko zaczęły wspólnie tworzyć muzykę. Jednym z efektów tej współpracy było nagranie utworu „Psychodela”, który znalazł się na debiutanckim albumie Kalibra, Księga Tajemnicza. Prolog. Był to również fonograficzny debiut 3xKlan. Rahim był odpowiedzialny za stworzenie muzyki do kilku utworów, w tym do „Psychodeli” i „Moja obawa (Bądź a klęknę)”, a także nawiązał bliską przyjaźń z Magikiem. Wkrótce zainteresowanie 3xKlanem wykazała wytwórnia S.P. Records, która wydała ich jedyny album Dom pełen drzwi w 1997 roku. Według Abradaba, 3xKlan stali się kontynuatorami psychorapu, dodając mu jeszcze bardziej mrocznego charakteru. Również inne zespoły, jak Banita, nawiązywały do tego stylu, wydając płyty, takie jak Droga do gwiazd. W trakcie prac nad Księgą Tajemniczą, zespół Kaliber 44 nawiązał kontakt z jednym z pierwszych polskich DJ-ów, Sebastianem „DJ Feel-X” Filiksem, który wcześniej współpracował z Wzgórzem Ya-Pa 3. Jego wkład w tworzenie płyty Kalibra był znaczący, szczególnie w zakresie skreczy i sampli, co nadało albumowi unikalne brzmienie. Choć Feel-X początkowo był muzykiem sesyjnym, jego współpraca z Kalibrem szybko się zacieśniała. Album Księga Tajemnicza. Prolog, który pierwotnie miał nosić tytuł Księga tajemna. Prolog, ukazał się w 1996 roku. Okładkę zaprojektował Tomasz „Graal” Daniłowicz, znany ze współpracy ze sceną metalową, a charakterystyczna czcionka na okładce była dziełem szesnastoletniego Wojciecha Alszera, później znanego jako „Fokus”. Album odniósł duży sukces i został nominowany do Fryderyka w dwóch kategoriach: fonograficzny debiut roku oraz album roku muzyki alternatywnej. Sprzedał się w nakładzie przekraczającym sto tysięcy egzemplarzy, co uczyniło go jednym z najlepiej sprzedających się albumów hip-hopowych lat 90. Muzykę na płycie skomponował przede wszystkim Magik, który stworzył siedem utworów, w tym trzy wspólnie z Jajonaszem. Rahim i Abradab również przyczynili się do powstania kilku utworów. Teksty były podzielone między członków zespołu – Magik napisał większość z nich, podczas gdy Joka, Abradab i inni dodali swoje fragmenty do pozostałych kompozycji. W nagraniach wzięli również udział muzycy sesyjni, jak Stefan Sendecki i Maciej Talaga. Proces nagrywania albumu był długi i wymagający. Zespół spędził ponad tysiąc godzin w studio, a wiele materiału musiało zostać ponownie nagrane, aby osiągnąć odpowiednią jakość dźwięku. Magik miał duży wpływ na ostateczne brzmienie płyty, będąc zdeterminowanym, aby osiągnąć profesjonalizm. Album był promowany teledyskiem do utworu „+ i -”, który stał się jednym z największych przebojów grupy. W 1997 roku Kaliber 44 zagrał jako support przed Run-D.M.C. podczas imprezy Rap Day w Warszawie, gdzie pojawili się również inni czołowi artyści sceny hip-hopowej, jak Wzgórze Ya-Pa 3, Molesta czy Warszafski Deszcz. Na koncertach zespół zaczął prezentować nowe utwory, które miały bardziej klasyczny hip-hopowy charakter, co początkowo spotkało się z mieszanymi reakcjami fanów. W listopadzie 1997 roku na kompilacji Hip-Hopla pojawił się nowy utwór Kalibra 44 pt. „A może tak, a może nie”, który zapowiadał zmianę kierunku muzycznego. Na składance znalazł się również utwór „Samobójcy” zespołu Funk Jello z gościnnym udziałem Magika, a także kompozycje debiutujących grup, jak V.E.T.O., Thinkadelic czy Familia H.P. Podczas prac nad drugim albumem DJ Feel-X został pełnoprawnym członkiem zespołu. Magik, który coraz mniej angażował się w tworzenie, skonfliktował się z Abradabem, co doprowadziło do jego odejścia z grupy w 1998 roku. Współpracując z Rahimem i Fokusem, Magik stworzył nową formację – Paktofonika, która szybko zdobyła popularność.
Na podstawie historii zespołu Paktofonika powstał film „Jesteś Bogiem” z 2012 roku. Film przedstawia losy zespołu, a pojawiają się w nim postacie Joki i Abradaba, grane przez Macieja Wiznera i Bartłomieja Błaszczyńskiego. Jednak sam Abradab krytycznie odniósł się do filmu, wskazując na błędy fabularne, przeinaczanie faktów oraz umniejszenie roli Kalibra 44. Kazik Staszewski również skrytykował produkcję, zarzucając twórcom zniekształcenie sytuacji finansowej Magika oraz pominięcie faktu, że artysta nadużywał twardych narkotyków. Kazik wspomniał również, że spotkał Magika kilka dni przed jego śmiercią, gdy ten odwiedził wspólnie z żoną producenta Krzysztofa Pietrzaka. Kaliber 44 pojawił się także w filmie „Poniedziałek” z 1999 roku, który zgromadził wielu muzyków, w tym członków zespołów Nagły Atak Spawacza i Indios Bravos, oraz takich artystów jak Tomasz Stańko czy Shazza. Tego samego roku TVP Katowice zrealizowało krótkometrażowy dokument o zespole. W 2000 roku Kaliber 44 powiększył się o koncertowy kolektyw Baku Baku Skład, do którego dołączyli raperzy WSZ, CNE, DJ Bart oraz wokalista Gutek. Zespół rozpoczął spontaniczną współpracę z WSZ i CNE po koncercie w Białymstoku, gdy Joka z powodu złamanej nogi był zdenerwowany i zaproszono warszawskich raperów na scenę, co szybko przerodziło się we wspólny projekt. Również w 2000 roku Kaliber 44 wydał singiel „Konfrontacje/Rutyny”, który zapowiadał ich trzeci album „3:44”. Płyta była kolejnym stylistycznym zwrotem ku bardziej komercyjnym brzmieniom inspirowanym amerykańskim hip-hopem. Album okazał się sukcesem, zdobywając nagrodę Fryderyka za najlepszy album hip-hopowy roku, choć sprzedał się w liczbie około 40 tysięcy egzemplarzy, co nie zostało uznane za imponujący wynik. Wydawnictwo było zdominowane przez Abradaba, który wykonał większość utworów, a sam Joka pojawił się tylko w jednym. Płyta zawierała także utwory z udziałem Baku Baku Składu oraz eksperymenty muzyczne, m.in. użycie drumli i kontrabasu. Kaliber 44 nagrał również drugi teledysk do utworu „Normalnie o tej porze”, który stał się popularny, a lata później uzyskał milionowe wyświetlenia na YouTube. W 2000 roku zespół gościnnie wystąpił na albumie producenckim „Ekspedycje” IGS-a. Niestety, rok 2000 zakończył się tragicznie dla środowiska hip-hopowego. Magik, jeden z członków Paktofoniki i wcześniejszy współtwórca Kalibra 44, popełnił samobójstwo skacząc z okna swojego mieszkania. Jego śmierć oznaczała koniec Paktofoniki, na której fundamentach później powstały inne zespoły, takie jak Pokahontaz. Baku Baku Skład działał do 2003 roku, nagrywając m.in. utwór „Spójrz w nasze oczy czerwone” na album DJ-a 600V, a sam Kaliber 44 koncertował w Stanach Zjednoczonych i Europie. Jednak zespół przestał działać, gdy Joka wyjechał do USA w celach zarobkowych. Po powrocie Joka współtworzył krótkotrwały projekt Czarne Złoto, który nie odniósł większych sukcesów. Abradab i DJ Feel-X kontynuowali kariery muzyczne, przy czym Abradab odniósł znaczące sukcesy solowe, wydając kilka albumów, z których „Czerwony album” był najbardziej udanym komercyjnie. Kaliber 44 reaktywował się w 2013 roku, zagrał na festiwalu Open’er, a w 2016 wydał album „Ułamek tarcia”, który zdobył platynową płytę. Jednak DJ Feel-X nie brał udziału w tym projekcie, a jego miejsce zajął DJ Jaroz. Pomimo sukcesu płyty, Abradab przyznał, że początkowo był przeciwny reaktywacji zespołu. Zespół świętował 30-lecie działalności w 2023 roku, organizując jubileuszowy koncert w katowickim Spodku z udziałem licznych gości. Wydano także okolicznościowy singiel „Czarny Śląsk” z udziałem Grubsona, Fokusa i Rahima, co ponownie potwierdziło status Kalibra 44 jako jednej z najważniejszych formacji w polskim hip-hopie. Kaliber 44 jest jednym z najważniejszych zespołów hip-hopowych w Polsce, którego dorobek przekracza 220 tysięcy sprzedanych płyt. Jego wpływ na rozwój polskiej sceny hip-hopowej jest niepodważalny, a albumy zespołu, zwłaszcza „Księga Tajemnicza. Prolog”, są uważane za kamienie milowe tego gatunku w Polsce. W 2013 roku grupa wróciła do koncertowania, a w 2016 roku wydała nowy album „Ułamek tarcia”, który spotkał się z ciepłym przyjęciem fanów. Kaliber 44 pozostaje symbolem oryginalności i niezależności w polskim hip-hopie, a ich twórczość, mimo upływu lat, nadal inspiruje kolejne pokolenia artystów i fanów.
